Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan ziyareti dönüşünde uçakta gazetecilerin sorularını yanıtladı.
SORU: Tahıl koridoruna ait bir soru sormak istiyorum. Türkiye’nin öncülüğünde bu proje hayata geçti ve üç ayını doldurmak üzere. Bugüne kadar da yaklaşık 8 milyon ton tahıl Ukrayna’dan dünya limanlarına taşındı. Önümüzdeki ay bu müddet doluyor. Siz hem Sayın Putin ile hem Sayın Zelenskiy ile konuyu görüşüyorsunuz. Bu süreyi uzatma noktasında Rus tarafından net bir cevap aldınız mı? Alandaki son gelişmelere baktığınız vakit mutabakatın devam edip etmeme noktasında bir telaş taşıyor musunuz?
CEVAP: Karadeniz tahıl koridoru inisiyatifi kapsamında 20 Ekim 2022 tarihi prestijiyle 363 gemi 8 milyon ton tahıl ve öteki besin eserleri dünya piyasalarına arz edildi. Ukrayna limanlarından yapılan sevkiyatın yüzde 62’si Avrupa, yüzde 19,5’i Asya, yüzde 13’ü Afrika, yüzde 5,3’ü Orta Doğu ülkelerine ulaştı. En az gelişmiş ülkelere ise 454 bin 626 ton buğday sevk edildi; bu ölçü yalnızca yüzde 5,7’sine karşılık geliyor. Eser olarak mısır, buğday, ayçiçeği yağı, kolza tohumu ve ayçiçeği küspesi öne çıkıyor. Bu eserlerin toplam içindeki hissesi yüzde 96 civarında. Sevkiyat mutabakatını uzatma noktasında rastgele bir mâni kelam konusu değil. Dün akşam Zelenskiy ile yaptığım görüşmede de Sayın Putin ile yaptığım görüşmede de tekrar bunu gördüm. Ancak bu ortada rastgele bir tıkanma olursa aşmamıza mâni bir hal de yok.
OLASI PUTİN-ZELENSKİ GÖRÜŞMESİ
SORU: Putin ve Zelenski ile görüşebilen tek önder sizsiniz. Savaşı kalıcı olarak bitirmek için Türkiye arabuluculuğunda sanki bir masa kurulabilir mi?
CEVAP: Bu hususla ilgili ben Sayın Putin’in de şu anda geçmişe nazaran çok daha yumuşak, çok daha görüşmelere açık olduğunu gördüm. Önümüzdeki günlerde yapacağımız telefon diplomasisiyle bunların nereye varabileceğini her iki önderden de dinlemek suretiyle göreceğiz. Dün Zelenski ile yaptığım görüşmede onda da bu türlü bir tıkanmanın olmadığını, onun da bu işi aşmaktan yana olduğunu hissettim. Umutsuz değiliz. Temennimiz odur ki iki lideri de bir araya getirmek suretiyle yola barış için devam edelim. Zira her iki tarafın önemli kayıpları oluyor. İnanıyorum ki barışın kaybedeni olmayacaktır.
SORU: Avrupa’da hayat pahalılığı ve güç krizi önemli protestolara yol açıyor. Birçok Avrupa başşehrinde bir müddettir her gün aksiyonlar var. Avrupa’da kış siyasi istikametten de sert geçiyor. Ülkemize gelince aldığımız önlemler var. Rusya’nın bir önerisi vardı transit güç merkezi kurulması tarafında. Avrupa ile Türkiye’yi kıyasladığımız vakit Türkiye’nin bu zahmetten uzak olduğunu, hatta tahlil üretme noktasında bir rol aldığını da görüyoruz. Hem bu transit güç merkezi konusunda hem de Avrupalı muhataplarınızla konuştuğunuzda da onların Türkiye’den güç konusunda beklentileri varsa o mevzuda değerlendirmelerinizi merak ediyorum?
CEVAP: Bunlar şu andan itibaren alışılmış ki Rusya’dan istedikleri anda istedikleri üzere doğal gaz temin edemiyorlar. Beklentileri nedir? Türkiye bu işin hub’ı olursa, Türkiye’den bu cins doğal gaz talepleri karşılık bulur mu, bulmaz mı; bunu gidermektir. Birebir biçimde alışılmış Azerbaycan’dan da yani TANAP’tan bu noktada doğal gaz talebinde bir temin olur mu olmaz mı? Bu bahiste da İlham Aliyev kardeşimin olumlu baktığını görüyorum. Bunların değerlendirmesini yapıp ona nazaran de gelişen süreci değerlendirip adımlarımızı biz de atacağız.
ABD’YE F-16 VE S-400 MESAJI
SORU: Amerikan Senatosu’ndaki yasa tasarısında Türkiye’ye F-16 satışındaki kurallar kaldırılmıştı lakin Amerikalı Senatör Bob Menendez “Saldırganlık siyasetini durdurmazsa Türkiye’ye hiçbir formda F-16 tasarısına onay vermeyeceğim” dedi. Bunun alışılmış ki biraz Yunan lobisini desteklemek emelli olduğu aşikardı lakin bir senatörün imzasıyla bu sürecin akamete uğraması mümkün mü? Ki sizin aslında hükümetler nezdinde görüşmeleriniz de sürüyor. Bir taraftan da Atina idaresinin Türkiye’ye karşı sert telaffuzları ortada. Atina ve Washington ittifakının ve hasebiyle NATO üyesi Türkiye’ye karşı halinin izahı nasıl yapılacak ileriki devirde bu ülkeler tarafından?
CEVAP: Malumunuz olduğu üzere F-16 ile ilgili çalışmalarımız geçen sene başlatıldı ve şu anda da bu süreç olağan planlandığı halde devam ediyor. Amerikan Savunma Bakanı da Milli Savunma Bakanımızla görüşmelerinde idare olarak, bakanlık olarak, askeri olarak bunu desteklediklerini tabir ediyor. Daha evvel de Ulusal Savunma Bakanlığımız bu mevzuda üçü Türkiye’de biri Amerika’da olmak üzere heyetler ortası dört toplantı yaptı. Prosedür devam ediyor. Bu Menendez üzere senatörlerin tabirleri kendi şahsi görüşüdür, şahsi iddialarıdır; rastgele bir biçimde kurumsal bir durumu yansıtmıyor. Ayrıyeten bunların Yunanistan ile olan münasebetleri de başka bir inceleme konusu; niçin bu kadar tarafgirler bu hususta? Yeniden geçtiğimiz günlerde NATO’daki Savunma Bakanları toplantısında Stoltenberg de şahsen bu bahiste açık ve net bir halde tarafsızlığını tabir etti; F-16’ların Türkiye’ye verilmesinin yalnızca Türkiye için değil NATO için de değerli bir hadise olduğunu, Türkiye ne kadar güçlü ne kadar hazır olursa NATO’nun da ortalama bedelinin bu formda yükseleceğini belirtti. Hasebiyle biz gelişmeleri, süreci yakından takip ediyoruz. Olumlu halde sonuçlanması için yapılacak ne varsa yaptık, yapmaya da devam ediyoruz. Ancak öteki taraftan da dünya pazarı geniş, hasebiyle çeşitli tahliller de mevcut. Tek başına Menendez’in karşı çıkması bu işi engellemez. Herkes teklif verebilir lakin yasa tasarısının Kongre’den geçmesi gerekir ki şu andaki atmosfer o denli değil. Yani bir kişinin karşı çıkmasıyla olmaz. Öbür taraftan idare de zati olumlu istikamette gerekli adımları atıyor. Benim de son Amerika ziyaretimde Senato temsilcileriyle de Kongre temsilcileriyle de çok olumlu kimi görüşmelerim oldu. Bu görüşmelerde “Ben şahsen Menendez ile de görüşeceğim” diyen senatörleri de gördüm ve Menendez’in bu yaklaşımlarını kabul etmediklerini gördüm. Münasebetiyle da burada bütün sorun Kongre’nin de Senato’nun da geneli prestijiyle nasıl bir hal alacağıdır. Şu an prestijiyle idarenin bakışı olumlu istikamette gelişiyor. Doğal bizim için tek çıkış yolu Amerika değildir. Gerektiğinde motamot S400’lerde olduğu üzere biz Amerika’nın dışında da alternatiflerle görüşüyoruz. Oralardan da bu işin temini yoluna gideriz. Elimizde bu tıp alternatifler de var.
İSVEÇ’İN YENİ BAŞBAKANININ TÜRKİYE TALEBİ
SORU: Firari FETÖ’cülerin İsveç’teki lüks ömürleri gündemde. Türkiye’den NATO üyeliği için dayanak bekleyen İsveç’in haklarında 3’er kere müebbet istenen bu firarilere mesken sahipliği yapmasını, onlara kucak açmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
CEVAP: Tabii ki olumlu değerlendirmiyorum. Bu ortada İsveç’in yeni başbakanı randevu talebinde bulundu. Arkadaşlarımıza “randevu verin, gelsin” dedim. Ülkemizde kendisiyle bu mevzuları da görüşürüz. Bizim bu noktadaki fikrimiz değişmedi. Bu tıp cezai müeyyidelere çarptırılmış olan bu teröristleri bunların yakalayıp bize vermeleri lazım. Bunlar bize verilmediği sürece parlamento basamağında bu iş yürümez. Şu andaki yeni başbakanın yaklaşım stili, terörle ve teröristlerle gayretten yanadır; “bizim terörü ve teröristleri barındırmamamız gerekir” diye açıklamaları var. Bu bahisteki samimiyetlerini de biz alışılmış yapacağımız görüşmeyle test etmiş olacağız. Onların da hayrına, tüm insanlığın da hayrına olacaktır. Bizim duruşumuz değişmez. Zira terörle çabada tavizsiziz ve taviz vermeye de asla niyetimiz yok.
KKTC’NİN TÜRK DEVLETLERİ TOPLULUĞU’NA ÇAĞRILMASI
SORU: Türk Devletler Teşkilatı aslında kritik bir rol oynuyor ve Teşkilatın Devlet Liderleri Doruğu de 11 Kasım’da yapılacak Semerkant’ta. Bu bağlamda aslında tam bir yıl evvel İstanbul’daki tepede kritik bir bildiri vermiştiniz ve bildirinizde “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ortamızda görmeyi can-ı gönülden dilek ediyoruz” demiştiniz. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gözlemci üye olarak katılacak lakin daimî üyeliği için bir kapı aralanacak mı, bu tepeden bu türlü bir sonuç beklenir mi?
CEVAP: Beklenmemesi için bir sebep yok. Katılan ülkeler bizler için sahiden olumlu sinyal vermesi gereken ülkeler. Yani Türk Devletleri Topluluğu olarak burada yaptığımız ikili görüşmelerde her vakit şunu söylüyorlar, “Türkiye bu bahiste nasıl bir adım atarsa biz de natürel ki onun yanındayız.” Hakikaten bugün İlham Aliyev kardeşimle de yaptığımız görüşmede yaklaşım buydu. Burada Türk Devletleri Topluluğu doruğunda olağan ki onu da çalışacağız ve Semerkant’ta alınması gereken en olumlu neticeyi de alacağız. Temennimiz Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne yönelik Birleşmiş Milletlerde yaptığımız açıklamalar istikametinde Türk Devletleri başkanları olarak müşterek bir çalışmanın içerisine girmek.
SORU: Yaklaşık 30 yıldır Karabağ bölgesi Azerbaycan elinde değildi ve sonunda Azerbaycan’a bağlandı. Bu bölgede Şuşa başta olmak üzere tarihi ve kültürel kimliğiyle çok değerli kentler var. Hatta Şuşa, 2023 yılında Türk Dünyası Kültür Başşehri ilan edildi. Benim sorum, Türk halkı olarak bu bölgeye kültürel ve turistik seyahatler ne vakit başlayacak?
CEVAP: Zengilan ve başka havaalanı açılışlarıyla bu işin önü bir yerde açılıyor. Şu anda buralarda yolların altyapıları bitirilmek üzere. O denli zannediyorum ki bir yıl içerisinde üst yapıları da bitirildiği andan itibaren Şuşa’ya ulaşım çok daha kolaylaşacak. İlham Bey önümüzdeki yıl buraya çok önemli bir para ayırdıklarını, ayıracaklarını söyledi. Türk müteahhit firmalarımız da şayet planlar hayata geçirilirse biz burayı 1-1,5 yıl içerisinde bitiririz diyorlar. Doğal karayolları yanında demiryolları da var. Bunları bitirmekte kararlılar. Bunu bitirdikleri andan itibaren esasen Şuşa’nın yolu açılmış olacak. Gerek iç gerek dış turistlerle buralar hayata geçmiş olacak. Tabi Şuşa bu işin Azerbaycan’da en değerli çekim merkezi. Bu çekim merkezini bundan sonra İlham Bey, bilhassa inanıyorum ki yapılacak otellerle filan çok daha cazip hale getirecek. Zira o noktada atılması gereken adımlar var. Lakin nitekim Sayın Başkan durmuyor. İşte çok kısa vakitte yapılan tek katlı da olsa o binalarla buraya bir hareket getirdi. Lakin Şuşa ile ilgili yapılacak olan otel yatırımları da orayı bir cazibe merkezi, bir çekim merkezi haline getirecektir. Biz de Şuşa’da Başkonsolosluğu açıyoruz.