Dolar TL karşısında yerinde sayarken euro son iki ayda önemli bir yükseliş yaşadı. Ekim ayı başında euro 18.2 TL’ydi. İki ayda 19.5 TL’ye geldi, yani yüzde 7’ye yakın paha kazandı. Dolar yerinde sayarken euro neden yükseliyor?
Çünkü euro dolar karşısında yükseliyor. Dolar karşısında yükselince TL karşısında da bedel kazanıyor.
Euro uzun yıllar sonra geçen Eylül ayında dolar karşısında 1’in altına inmişti. Yani Amerikan parası, Avrupa Birliği’nin parasından daha pahalı hale gelmişti. Bunun iki nedeni vardı. Rusya-Ukrayna savaşı ve FED’in (Amerikan Merkez Bankası) faiz artırımları.
Savaş, Avrupa topraklarında yaşanıyor ve Avrupa iktisadını derinden etkiliyor. Bunda Avrupa Birliği’nin Rusya’ya yönelik uygulamaya koyduğu ağır yaptırımların hissesi büyük. Avrupa ülkeleri ile Rusya ortasında başta güç olmak üzere güçlü bir bağımlılık ilgisi var. Avrupa Birliği ülkeleri gazın yaklaşık yüzde 40’ını Rusya’dan alıyordu. Avrupa’daki dev sanayi tesisleri Rus gazıyla çalışıyordu. Son çeyrek yüzyılda daha kirli güç kaynağı olduğu niyetiyle kömürden vazgeçmişler, doğalgaza dönmüşlerdi.
Savaşla birlikte doğalgazın spot fiyatı Avrupa’da yüzde 400 yükseldi. Yalnızca güç fiyatları değil, sanayi ve hatta ziraî üretimde kullanılan çok sayıda emtianın fiyatı da patladı. Almanya’da üretici enflasyonu yüzde 40’a çıktı. Almanya ve genel olarak Avrupa Birliği cari açık vermeye başladı. Hasılı Avrupa Rusya-Ukrayna savaşından ekonomik açıdan derinden etkilendi.
Amerika’nın ise tuzu kuru. Bir defa savaş Amerika’ya binlerce kilometre uzakta cereyan ediyor. İkincisi, doğalgazda Rusya’ya bağımlı değil. Para üniteleri, ülkelerin ekonomik performanslarına bağlı olarak da bedel kazanır yahut kaybeder. Savaşın Avrupa iktisadına indirdiği darbe, euronun dolar karşısında 1’in altına inmesinin birinci nedeniydi.
İkinci neden ise Amerikan ve Avrupa merkez bankaları ortasındaki faiz farkı. Pandemi periyodunda izlenen gevşek para siyaseti ve emtia fiyatlarındaki artış nedeniyle enflasyon patlayıp son 40 yılın en yüksek düzeyine tırmanınca FED (Amerikan Merkez Bankası) faiz artırımlarına başladı. Mart’ta 25, Nisan’da 50 baz puanlık artırım yaptıktan sonra Haziran’da 75 baz puanlık “jumbo” artırımlara geçti. Temmuz, Eylül ve Kasım’da 75 baz puanlık artırımlarına devam etti.
Avrupa Merkez Bankası ise faiz artırımlarına FED’den çok sonra, geçen Temmuz’da başladı. O başladığında çoktan iki ülke ortasında büyük bir faiz farkı oluşmuştu. Sermaye daha yüksek getiri neredeyse oraya sarfiyat. FED’in faiz artırımları paranın dolara yönelmesine neden oldu. Bu da euronun dolar karşısındaki düşüşünün ikinci nedeniydi.
Peki artık euro neden yükseliyor? Zira FED faiz artırımlarını bitirmek üzere. Bunu geçen ay açıkladı. Bundan sonra 75 baz puanlık artırım yapmayacak. Büyük olasılıkla iki 50 baz puanlık artırım daha yaptıktan sonra duracak.
Avrupa Merkez Bankası ise 75 baz puanlık artırımlara daha yeni başladı. FED dursa da o devam edecek. Yani iki merkez bankalarının siyaset faizleri ortasındaki fark azalacak. İşte bu beklenti euroyu destekliyor, doları zayıflatıyor.
Bundan sonra ne olur, euro/dolar paritesi sene başındaki 1.15 düzeyine geri döner mi? (Şu anda 1.05’in eşiğinde.)
Bu o kadar kolay değil. Zira savaşın şiddetinde bir azalma olsa da Avrupa ekonomileri şoku atlatabilmiş değil. Cari açık vermeye devam ediyorlar. Üstelik ufukta ekonomik sakinlik (Arka geriye en az iki çeyrek eksi büyüme) var. Amerika’da da sakinlik bekleniyor fakat onunki büyük olasılıkla çok daha hafif olacak. Avrupa ise sert bir sakinliğe girecek.
Biraz evvel söylediğim üzere para üniteleri ülkelerin ekonomik performanslarına nazaran paha kazanır ya da kaybeder. Avrupa başaşağı giderken euronun eski gücüne dönmesi kolay değil. Bunun için savaşın bitmesi gerekiyor.