Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu oluşan gerilme ve sıkışmalar, yer kabuğunun kimi kısımlarında yüzyıllar boyunca güç biriktirir. Bu güçler vakit zaman ortaya çıkar. Yer kabuğundaki bu hareketli bölümlere fay ismi verilir.
Birbirlerinin hareketini engelleyen levhalar ortasında sürtünme başlar. Levhaların birbirlerine sürtünmesi sırasında, büyük kaya kütlelerinin ortasında kalan “fay” ismini verdiğimiz zayıf yerler zorlanırlar ve buralarda gerilme gücü birikir.
Zorlanma ve sürtünmenin tesiriyle kısa bir vakit içerisinde çok şiddetli bir kırılma ve hareket ortaya çıkar. Oluşan birinci harekete “deprem” (ana şok), şiddetli sarsıntının tesiriyle o bölgedeki yer kabuğunun zayıf öteki kısımlarının kırılmasına da “artçı depremler” (artçı şoklar) denir.
TÜRKİYE’DE KAÇ TANE FAY ÇİZGİSİ VAR?
Jeolojik olarak en etkin sarsıntı jenerasyonu üzerinde yer alan Türkiye’de; Kuzey Anadolu Fay Çizgisi, Doğu Anadolu Fay Sınırı ve Batı Anadolu Fay Çizgisi olmak üzere 3 adet fay sınırı bulunmaktadır.
FAY TİPLERİ NELERDİR?
Dogrultu Atımlı Fay
Bu cins fay düzlemleri, yeryüzünde 90 dereceye yakın dik bir pozisyonda olan ve yerin içine yanlışsız yavaşça eğimlenen sırf yatay atımın oluşturduğu yanal atımlı faylardır. Bu faylar, atımlarina öre sağ ya da sol taraflı olabilirler. Kuzey Anadolu Fayı, sağ; Doğu Anadolu Fayı ise sol istikametli doğrultu atımlı faylardır.
Normal Atımlı Fay
Bu çeşit faylarda fay düzleminin bir tarafındaki blok yükselirken öteki tarafındaki düşerek uzaklaşır. Burada hareket tekrar izafî olarak gelişmektedir. Bir öteki değişle, bir blok yükselirken oburu yerinde durabilir yada bir taraf yerinde dururken öteki taraf düşebilir. Örneğin; 1970 Gediz ve 1995 Dinar zelzelesi ile ilgili faylar bu çeşitten olağan atımlı faylardır.
Ters Atımlı Fay
Bu cins faylar da düşey atımlı faylar olup, sırf fay düzlemi boyunca hareket eğim tarafına nazaran aykırı istikamette olmakta ve bloklar birbirine nazaran yaklaşmaktadır. Örneğin; 1975 Lice zelzelesi ile ilgili faylar aksi atımlı faylardır.
Verev (Oblik) Atımlı Fay
Fay düzlemi boyunca ortaya çıkan hareketin hem düşey hem de yatay istikamette olduğu faylardır.