Hikâyeci Halime Toros’la Sahurla Gelen Erkekler sayesinde Dergâh’lı yıllardan tanışıyoruz. ’90’lar, ‘mahalle’mizde hikâyeci ablaların sayılarının bir elin parmaklarını geçmediği vakitlerdi. O devirde Tanımsız’la okuyucusuna merhaba diyen Toros, senaristliği, roman ve metin müellifliğiyle da biliniyor. Yazı hayatı, son 30 yılda, Mustafa Kutlu’nun tabiriyle, “bir görünüp bir yokolan” çizgide seyretse de, o, bu ‘dalgalı yürüyüş’e kıssa kitapları Tanımsız (1990), Sahurla Gelen Erkekler (1994) ve Garip Öyküler Kitabı’nı (2015) ayrıyeten romanı Halkaların Ezgisi’yle (1997) seyahat kitabı Asya’nın Kandilleri’ni (2007) sığdırdı.
Tanışıklığımızdan çok sonra kitaplaşmış öykülerinin hepsini tekrar okuduğum Toros’un birinci zikredilmesi gereken yanı ‘kadın’ı öne alan duruşu. Tanımsızlığa mahkûm edilen bayanın dünyasına ayna tutan bir hikâyeci o. İslamî kanıda bir muharrir olarak bilinmesine karşın klasik bayan tipini irdelemekten, çağımız kadınını sorgulamaktan geri durmuyor.
Eserlerinde, toplumda sesini duyuramayan, duyursa da yanlış anlaşılan, kıyıda köşede kalan, itilip kakılan, şiddetin envai çeşidine maruz kalan bayanları anlattığı kadar; kırılgan ve incinmiş insanları, ihmal edilmiş kimsesizleri, engellileri, garipleri yani ‘toplumu oluşturan büyük çoğunluğu’ da muvaffakiyetle resmediyor Toros. Bu resmedişte modernist ögeleri ve klâsik anlatım formüllerini kullanıp, masalları ve destanları metnine katarak, kalemini kuvvetlendiriyor.
Derinlikli incelemeleri hak eden hikâyecinin yapıtlarından Tanımsız’a göz atarak devam edelim yazıya. 1990’da Damla Neşriyat tarafından ‘hikâye serisi’nde basılmış birinci kitap Tanımsız. Kapak enfes.. Ön yüzde, ‘halime toros / tanımsız’ yazıyor o kadar! Bir de grafik var. Fonda üç renk: Pembe, yeşil ve beyaz. Art kapak da pek tanımsız: Düz beyaz!
Yayımlandığı yıl, Türkiye Muharrirler Birliği Öykü Ödülü’nü alan yapıtta, ‘içindekiler’ kısmı olmasa da küçük ve lakin güçlü kıssalar var. Pıt Pıt’la başlayıp Tanımsız’la son bulan 17 çalışma, 96 sayfaya sığdırılmış. Periyodunun bayanına, ülkesine hasebiyle ‘içimiz’e ayna tutan metinlerin birçok dört sayfayı geçmeyen uzunlukta. En uzunu on sayfayı bulmuyor. Yaz Günleri Amerika, kahramanı bayan olmayan tek öykü.
Tanımsız’da bayanları daha doğrusu bu topraklarda yaşayan ve ‘dert sahibi’ olan insanları ele alıyor Toros. Sorguluyor, samimî ve alışılmış..
Pıt Pıt, bütün annelerin okuması gereken bir kıssa. Bir ‘içe bakış’ denemesiyle annenin psikolojisi lakin bu kadar başarılı anlatılabilir. Bebeği besleyen şey güya annenin sevgisi ve sütü değil: … bebekler annelerin uykularını yerdi. (s. 3).
Mutsuz bayanların resmî geçidine sahne olan Teyzem’deki ‘hırka’ bahsini bugün hangi giysimiz için açabiliriz? … Güzel kokuyordu. .. zira onların hırkaları … Kolonya kokar, konut kokar, durulanmış çamaşır kokar. (s. 7).
Eserdeki en beğendiğim öykülerden biri olan Betina’da geçen şu diyalogu zikretmemek olmaz: Betina üsteler; ‘Betina başını örtsün mü Idris?’ İdris’in karşılığı ibretlik: Köylü karıları üzere mi yani? (s. 16). Betina’yla İdris’in Almanya’da başlayıp Türkiye’de süren ‘kıskanılacak’ aşkları maalesef ‘şiddet’le son bulur. Betina ülkesine dönmeye karar verir. “Bir yol görünür… Tanır Betina bu yolu. Upuzundur, inceciktir, ismi sevgidir.” (s. 18).
Eserde birkaç ‘hemşire’ öyküsü var. Mektup üslubuyla kaleme alınan Bir Hemşire Forması İntihar Etti’de hemşirelerin eğitimi, toplumdaki hemşire yargısı üzere hususlar ele alınarak eleştirilir. Bu metinde kahramının ağzından dökülen şu kelamlar ne kadar da yaralayıcı: Hemşirenin namusu olmaz... (s. 81).
Çok dramatik ve ironik bir sahne var Hiç Bu Kadar’da. Bir idam mahkûmu infaz edilecektir. Sehpaya çıktıklarında çocuğun dizlerinin bağı çözülür. Büyük ve küçük abdestini kaçırır. Vazifeliler (iğrenerek) onu ipe parmak uçlarıyla itelerler. Bunu gören savcı sonlanır ve, “… incitmeyin çocuğu” (s. 89) diye ünler!
‘Bir görünüp bir yokolsa’ da okunması gereken bir hikâyeci Toros. Kuvvetli bir kalemi, gür bir sesi var. Bu ustalık, hak ettiği karşılığı bulmalı. Tanımsız’la başlayın derim okumaya, pişman olmayacaksınız.
İki söz
İlk söz Halime Toros’tan:
Bütün insanî pahaların sağlaması trafikte yapılıyor. Kentlerin odağında insan değil araçlar var. … Topluma tutulan bir ayna üzere trafik. Yola çıkmak, yolda olmak insan olma ya da insanlıktan çıkma potansiyelimizi ortaya çıkarıyor.
Bir kelam de
Rasim Özdenören Ağabey’den:
Bol bol okuyun ve okumayı terk etmeyin. Kaygısı olan insan okur, kederi olmayan da okuyarak keder sahibi olur. Asıl sıkıntı bir kaygımızın olmasıdır. … Okuyup anlamak, bilmek gerek. Zira insan en çok bilmediğine düşmandır.
Ceketin ucu…
Rasim Özdenören Ağabey’le uzun yıllar Yeni Şafak’ın mutfağında ter döktük. O, en uzun soluklu yazarlarımızdandı. Naif bir adamdı, beyefendi..
Daha Mevlâna’nın acısı hafiflememişti ki Rasim Ağabey’in vefat haberini aldık. Daima alacağız, yetimliğimiz, öksüzlüğümüz katmerlenecek. Adana yöresi türküsündeki “Ölüm Allah’ın buyruğu (de) / (şu) ayrılık olmasaydı.” dizeleri lisanımızdan düşmeyecek. Üstadın mevtle alâkalı bir kelamını not almışım defterime: Teknoloji bizi vefattan uzaklaştırıyor. Böylelikle mevtin bize sağlayacağı adâletten de uzaklaşıyoruz.
Özdenören Ağabey, çocukluğundan bugüne daima edebiyatın içindeydi. Çocukken, harçlık biriktirerek kitap alır, yorgan altında el feneri ışığıyla okur. Lise birde yazdığı, Bakkal Çırağı isimli metinle kıssaya adım atar. 1957’de, Varlık’ta, Akarsu adlı kıssası yayımlanır. Hastalar ve Işıklar birinci kitabıdır. Okurlarına, edebî olarak bu kitabını, fikrî olarak ise Müslümanca Düşünme Üzerine Denemeler’i tavsiye eder. Edebiyat’ın isim babalığını yapan Özdenören, Edebiyat’tan Hece’ye birçok mecmuanın yayımına katkıda bulunur. “Dergiyle doğduk, büyüdük, öleceğiz.” kelamını harfiyen yaşar. İz Yayıncılık’ca basılan birçok kitaba imza atar. 10’a yakın mükafatın sahibidir.
Yazıyı üstadın, ‘Ceketin Ucu’ adını verdiğim ‘ufarak’ bir anısıyla bağlamak en yeterlisi: Babamla uzak bir yere gideceğimiz vakit annem bana sıkı sıkıya tembih ederdi, “Sakın babanın ceketinin ucunu bırakma” diye. Ben de buna uyardım. O denli ki adamcağızın ceketinin sağ ucu buruşuk hale geldi. Bir gün dedi ki, “Ceketimin ucunu bırak, sana bir borazan alayım . Öttüre öttüre gideriz, böylelikle yanımda olduğunu anlarım.” Borazanı aldı. Bir gün Fatih’te bir berebere gitmiştik. Babam çıktı, gerisinden ben. Babamla birebir renk elbise giymiş birinin arkasına takıldım. Berberin çırağı görmüş beni, geldi, “Nereye gidiyorsun? diye sordu. “Babamla gidiyoruz” dedim. “O senin baban değil” deyince baktım ki babamla misal giyinmiş yabancı bir adam. Berberin çırağı olmasaydı ne yapardım bilemiyorum.